ÜRETİMİN KOKUSU

 Sümerbank'ın koynunda doğdum, bebekliğim, çocukluğum, öğrenciliğim, gençliğim, spor ve çalışma hayatım hep Nazilli Sümerbank'ın içinde, lojmanlarında, okullarında, sosyal tesislerinde, atölye, işletme salonlarında geçti. Muhasebe servisinde bile çalıştım. Biraz abartı gibi gelecek ama gözlerimi bağlasanız bulunduğum ortamı seslerden hatta kokusundan bile tahmin edebilirdim. Temerküz atölyesinin talaş kokusu, basmahanenin boya ve asit, beyazlatmanın klor kokusu. Kaynakhanenin asetilen, atölyenin soğutma sıvısı, dökümhanenin kendine has kokusu, İplikte pamuk, dokumada haşıl kokuları, Enerji santralinin gaz ve buhar, Katlama ve mamul ambarının mis gibi kumaş kokuları, tabi ki en çok da yemekhanenin kokusunu...

Bu fotoğrafta 17 yaşındayım. Sanat okulu 2. sınıf öğrencisiyken, ilk stajımı Mekanik atölyede yapmıştım. Sümerbank'ın üretim yönüyle tanıştığım ilk günlerdi. Hem staj yapmıştım hem de hayatımın çalışarak ilk parasını kazanmıştım. Yanlış hatırlamıyorsam 450 lira kadardı. O parayla kendime güzel bir İspanyol gitar almıştım.

BAYRAMIN KUTLU OLSUN NAZİLLİ (Geçmiş zaman notları)

 Eski Beş Eylül kurtuluş günü törenleri Büyük Park (Uğur Mumcu) ile eski hükumet binaları arasındaki yoldan Askerlerin girişiyle başlar arkasından, istasyon meydanına doğru, korteje katılanların geçit töreniyle devam ederdi. Okullar henüz açılmamış olduğundan öğrenciler törene katılmaz, sadece Aydın garnizonu ya da Denizli askeriyesinden gelen bir takım (40 nefer) asker , Esnaf dernekleri, Kurumlar ve Zeybeklerin katılımıyla kutlanırdı. Demirciler süsledikleri araç üzerinde demir döverek, fırıncılar yaptıkları minik ekmekleri yol kenarına dizilip töreni izleyen ahaliye dağıtarak geçerler diğer esnaf grupları da mesleklerini sembolize eden objelerle süsledikleri araçlarla resmi geçit yaparlardı .

Resmi geçit sonrası zeybekler yol boyunca halkın sıralanmış olduğu Uzunçarşıdan belediye meydanına doğru ilerlerken, tüfeklerinde konfeti basılı kuru sıkılarla, havaya ateş ederek ilerlerlerdi.  Belediye meydanına varılınca efelerle ,sembolik Yunan askeri kıyafeti giymiş askerler arasında temsili bir çatışma olur, Yunan askerlerini mağlup eden efeler, esareti simgeleyen, zincirle bağlı Türk bayrağına sarılı genç kızı kurtarırlar böylece tören tamamlanmış olurdu. Törenden sonra şehir merkezinde, yerel üreticilerin, fabrika ve resmi kuruluşların, belediye gözetiminde katıldıkları fuar gibi panayır kurulur, özellikle geceleri panayırda dolaşıp alışveriş yapan Nazillililerle,  kurtuluş coşkusu  15 güne yayılırdı.

Törenler artık “adet yerini bulsun” diye yapılıyor. Vatandaşta coşku yok, efelerde silah yok, olsa da patlatmak yok adeta folklor ekibi gibi bir kenarda sıralanıyorlar. Kutlamaların en önemli figürü olması gereken milislerin temsilcileri ve halk bayramın figüranı durumunda kalmış. Gün  yeni nesillere geçmişte yaşananların hatırlatıldığı, bir daha yaşanmaması için dersler çıkarılması gereken, birlik, beraberlik günü olması gerekirken, kutlama amacından uzaklaşıp, sıradanlaştırıldı. Daha konuşulacak çok şey var ama polemiklerle uğraşmak istemiyorum. 

Son olarak "5 Eylül Nazilli halkının kurtuluş bayramıdır, önemle ve coşkuyla kutlanmalıdır.

Sevgiyle kalın. İlhan Öden

NAZİLLİ CEMİYET YEMEKLERİ (Geleceğe notlar)

Bu yazımda size "bildiğim kadarıyla" hazırlıklarına bir gün önceden başlanıp, pişmesi cemiyetin ilk saatlerine kadar süren, servisi ve telaşı ise cemiyetin bitmesinden sonra bile devam eden, Nazilli cemiyet yemeklerini anlatmaya çalışacağım.

DÜĞÜN YEMEKLERİ
Sünnet ve Düğün yemeklerinde şehriye  çorbası - etli kuru fasulye, kebaplı pilav, bol sarımsaklı çabuk yapılan biber turşusu ve  fıstıklı irmik helvasından oluşan neredeyse klasikleşmiş ortak bir menü verilir. Bazen şehriye yerine mercimek çorbası, kuru fasulye yerine etli nohut verilse de, genelde böyle pek değişmeyen ortak bir menü vardır. Aşçılarımız lezzetli yemekler yapar, davetlilere doyuncaya kadar  ilave  yemek verilir. 

Bundan 35 yıl öncesine kadar düğün yemeklerinde et olarak  tavuk kullanılmazdı. Gerek ekonomik şartlar, gerekse tavukçuluğun sektörleşip istenilen miktarda ve istenilen parçaların bulunur hale gelmesi sebebiyle sonradan cemiyet yemeklerinde kebap yerine pilav üstü tavuk da kullanılmaya başlandı. 

KEŞKEK
Nazilli düğün yemekleri menüsünde keşkek pek bulunmaz. Günümüzde artık el ile döverek yapmak yerine elektrikli aletler kullanılmaya başlansa da, bir yandan yukarıda saydığım yemekleri yapmak, yanına bir de kalabalık davetlilere keşkek yetiştirmek herkesin harcı değildir. 

Onun için Keşkek artık müstakil  yemektir. Özellikle Meslek odalarının, esnaf birliklerinin, vefat edenlere okunan 52. mevlitlerinin ve derneklerin, her yıl tekrarladıkları güzel bir gelenek hale gelmiş, hayır cemiyetlerinin "baş yemeği" olmuştur. 

Keşkek, turşuyla birlikte, servis edilir, doymayanlara tekrar, tekrar verilir. Bazı davetliler cemiyete gelirken yanında evden kap getirip, gelemeyen yakınları için hatta daha sonra kendileri yemek için ilave keşkek alırlar. Keşkek servisi herkes doyuncaya, kazanlar tamamen boşalıncaya kadar devam eder.

Nazilli cemiyet yemekleri hakkında genel olarak yazacaklarım bunlar, mutlaka cemiyet sahiplerinin istekleri, ustaların tercihlerine ve yörelere göre değişen bazı farklar olabilir. Artık onları da siz ilave edersiniz. Sevgiyle kalın. İlhan Öden

BİR ZAMANLAR NAZİLLİ CAMBAZLARI (Geçmiş zaman notları)

Televizyon yayınlarının henüz başlamadığı 1960lı yıllarda yaz aylarındaki eğlencelerimizden biri de cambazlardı. İlk cambaz gösterisini 6-7 yaşlarımdayken Nazilli belediye meydanında kurulan büyük cambazhanede izlemiştim. Sonradan izlediklerime göre kapladığı alan daha geniş, akrobat, dişiyle masa sandalye kaldıran adamlar, müzik grubu ve ses sanatçılarıyla takviyeli daha kapsamlı programları vardı. Sanırım şehir şehir dolaşan büyük bir kumpanyaydı. Gruptan aklımda kalan en çok beğeni ve alkış alan gök mavisi balerin elbisesine benzer kıyafetiyle gösteri yapan Hediye Nadya isimli bir kız çocuğuydu. Küçüktüm ve o gösteriyi sadece bir kere izlemiştim onun için pek detaylı anlatamayacağım ama size, ilk gösterilerini Nazilli Sümerbank lojmanlarındaki çocukluk günlerimde izlemeye başladığım son gösterilerini 1990 yıllarında yine her zamanki yerine kurulan ama bu kez çocuklarımla birlikte izlediğim “Nazilli Cambazlarını” anlatabilirim.

Nazilli cambazları aşağı Nazilli’de Sümer Camisi çevresindeki meydana kurulurdu. Cambazhane gösterilerine başlamazdan önce davul çalan bir tellal eşliğinde bacakları sopalarla uzatılmış dev gibi palyaço kıyafetli bir cambaz, arkasında meraklı çocuklardan oluşmuş bir alayla lojmanlar arasında dolaşır, gösterilerin yakında başlayacağının duyurusunu yaparlardı.

Cambazhane bir çadır ve alan ortasında gerili yaklaşık 6 metre yüksekliğinde, 10 metre kadar aralıkla dikilmiş, iki direk arasına gerilmiş, çelik halattan oluşuyordu. Bütün gösteriler bu direklerin üstünde ve altında yapılırdı.

Yazımda "Boncuk" olarak bahsettiğim rahmetli Dursun Ufukoğlu'nun Nazilli basma fabrikası arşivindeki kayıtları.

Nazilli Cambazları, TRT’nin efsane dizisi "Bizimkiler" de "Kapıcı Cafer" rolünde oynayan, Ercan Yazgan’ın babası Dursun, oğlu Aziz, genç bir jonklör ve bayan yardımcılarından oluşan küçük bir gruptu. Baba Dursun, o sırada Nazilli Sümerbank yemekhanesinde çalışıyordu. Gösterilerdeki “Boncuk” ismiyle yer alır, oyun aralarındaki boşluklarda, para toplar, palyaço benzeri komiklikler yapar, arada bir poposundaki ampulü yakıp izleyicileri güldürürdü. Oğlu Aziz ise Nazilli belediyesinde çalışıyordu. Gösterilerin en önemli oyuncusuydu. en çok alkışı alan, en tehlikeli gösterileri yapan, cambazhanenin bütün yükünü omuzlayan "yıldızı" desek yalan olmazdı. Elinde 5 metreye yakın uzunluktaki, denge sağlamakta kullandığı "terazi" denilen bir sırıkla ip üzerine çıkar, bazen gerçek bazen de numaradan düşecekmiş gibi hareketler yaparak seyircileri heyecanlandırarak gösterisini tamamlardı.

Nazilli'nin son cambazı rahmetli Aziz Ufukoğlu.

Cambaz gösterileri açık alanda yapıldığından giriş ücreti alınmazdı. Oynanan her bölüm sonrası izleyiciler arasında şapka dolaştırarak para toplanırdı. Program boyunca toplamda 4-5 kere para toplanır, isteyenler verir, istemeyen vermez ısrar edilmezdi. Cambaz gösterileri programı bir ay kadar, her gün başka önemli bir ana gösteriyle devam ederdi. Her gün gösteri finalinde ertesi gün cambazhane programında neler yapılacağı hakkında bilgi verilirdi. Ana gösteri tahmin ettiğiniz gibi Cambaz Aziz’in gösterisiydi. İlk günlerde ip üzerinde köprü kurmak gibi nispeten kolay akrobatik hareketlerle başlayan gösteri günler ilerledikçe zorlaşarak devam ederdi. İp üzerinde bisiklete binmek, ayaklarının altına gazoz şişesi bağlayarak ip üstünde yürümek, gözleri bağlı gaz tenekesi içine girip ip üzerinde sıçrayarak ilerlemek, bacaklarına bağlı su dolu 18 kiloluk yağ tenekeleriyle yürümek gibi Cambaz Aziz’e gerçekten zor anlar yaşatıp, aşırı terleten gösteriler son gün, boncuk rolündeki Cambaz Dursun’un gösteri sürecinde gömülü kaldığı, mezardan sağ salim çıktığı ve cambazın gerili ip üzerinde sırtında taşıdığı koyunu, tam ortada kestiği, herkesin heyecandan nefesini tuttuğu final sahneleriyle sonuçlanırdı.

Anlattığım bölüm sadece Sümer mahallesindeki gösterilerdendi muhtemelen aynı gösteriler Nazilli’nin başka mahallelerinde, belki de yakın köylerde aynı ekipten oluşan cambazhanede tekrarlanıyordu. Nitekim bu ekibin Şirinevler mahallesi civarında yaptığı birkaç gösteriyi de izlemiştim.

Nazilli Cambazları Dursun amca ve oğlu Aziz anılarımızda güzel izler bırakıp yıllar önce rahmetli oldular. İkisine de Allah rahmet eylesin. Bu notum da İLHAN ÖDEN 'den "Bir zamanlar Nazilli" panosuna iğnelenmiş, renkli bir hatıra olarak kalsın. Sevgiler...

AĞUSTOS BÖCEĞİ ve KARINCA (Büyüklere Masallar)

 

Karınca, ömrü boyunca durmadan çalışmış. Sigorta primlerini düzenli olarak ödemiş. Emeklilik şartlarını yerine getirdiğinde müracaat edip emekli olmuş. İstenenden daha yüksek prim ödediğinden ve öngörülenden daha çok günü olduğundan emekliliğinde ihtiyaçlarını rahatça karşılayacak kadar maaş alıyormuş. Bu yüzden kendi kendine “ iyi ki çalışmışım, iyi ki tavandan prim ödemişim, emeklilik yaşamımda sıkıntı çekmeden yaşayacağım” diye seviniyormuş. Ağustos böceği ise ömrü boyunca çalgı, çengi işi buldukça çalışmış, iş olmadığında yan gelip sazını çalmaya, gününü gün etmeye devam etmiş. Yaşı geldiğinde emekli olmasına zar zor yetecek kadar prim ve gün sayısını zorla denkleştirebilmiş. Emekli olduğunda zorunlu ihtiyaçlarını bile zor karşılayan, tabandan düşük maaş bağlamışlar.

Yıllar geçtikçe hayat giderek zorlaşmaya, her şey pahalanmaya, Karıncanın emekli maaşı pahalılık karşısında erimeye başlamış. Emekli maaşları her yıl tespit edilen yıllık enflasyona göre hesaplandıkça karınca biraz daha fakirleştiğini hissediyor, üzülüyormuş.

Ağustos böceği ise halinden pek memnun olmasa da, maaşının giderek Karıncanın maaşına yaklaştığını görüyor içten içe “ iyi ki Karınca gibi ömrümü çalışmakla geçirip kendimi yıpratıp, yormamışım, işte sonunda aramızda önemli bir maaş farkı kalmadı” diye söylenip seviniyormuş…

Masaldan yazacaklarım şimdilik bu kadar çünkü masal halen devam ediyor.

Gönlüm masalın sonucunda, Ağustos böceğinin de, Karıncanın da huzurlu ve rahat bir şekilde yaşamalarını sağlayacak düzenlemelerin “Karıncaların geçmiş hizmetlerinin ve ödemelerinin gözetilerek” yapılmasından yana… Umarım düzenlemeyi yapacaklar, Karıncalarla, Ağustos böceklerinin “farklı türler” oldukları gerçeğini göz ardı etmeden gerekeni yaparlar. İLHAN ÖDEN

KORUK SUYU (Geçmiş zaman notları)

 

Eski Nazilli’nin sıcak günlerinin bir numaralı içeceğiydi. Özellikle çarşı içindeki esnaf kahvelerinde yaparlardı. Rakı bardağı gibi bardaklarla servis edilirdi. Ne kadar soğuk olursa o kadar güzel olurdu. Limonatayı andıran ama kendine özgü, içenin bir bardak daha içesini getiren buruk bir tadı vardı. En son, sürekli et aldığım Büşra kasap Ünal kardeşim ısmarlamıştı. “Abi etler hazırlanana kadar bir şey içer misin?” diye sorduğunda çay, kahve kastediyor zannederek “teşekkür ederim, gerek yok” demiştim. “Sana koruk suyu söyleyeyim” deyince, artık benim için reddedilmesi imkansız bir teklif olmuştu. Yazları Kuşadası'nda olduğumdan o zamandan beri koruk şerbeti içme fırsatım olmadı. Zahmetli oluşu ve sürekli koruk bulabilme zorluğu sebebiyle Nazilli’de hala yapan var mı bilmiyorum. Varsa bir bardak da benim için içiverin.

Koruk deyince aklıma geldi, küçükken koruk asmasından tam irileşmemiş bir salkım koruk koparır, yıkar, tek tek ayıklar, ıslak ıslak bir litrelik cam kavanoza koyar, dişimiz kamaşmasın diye yarım tatlı kaşığı da tuz ekler kapağını kapatır, kavanozu hızlı hızlı sallar hafifçe ezilen koruk tanelerine bulaşan tuzla karışık yüzümüzü buruştura buruştura yerdik. Güzel olurdu. Siz de yapar mıydınız? Yapmadıysanız yarın deneyin. İLHAN ÖDEN

ECZA DOLABI (Geçmiş zaman notları)

Bir zamanlar hemen her evde ve iş yerlerinde duvara monte edilmiş ecza dolapları olurdu. Bir kaza olsa hemen bu dolaplara koşulur içindeki ilaçlarla müdahale edilirdi. O zamanlar son kullanma tarihinin önemi bilinmediğinden içindeki ilaçlar 3-5 sene, hatta bitinceye kadar kullanılırdı. Ecza dolaplarının demirbaş ilaçlarından bazılarının fotoğraflarını yukarıya koydum.

Başımız ağrıdığında, dişimiz, ağrıdığında, ayağımız... kısaca neremiz ağrısa Aspirin içirirlerdi. Büyükler genellikle  Gripin ve Panalgin'i tercih ederlerdi. Karnımız ağrıdığında, üşüme titreme olduğunda Kinin hapı içerdik. Daha ciddi durumlarda popodan Penisilin iğnesi yemek kaçınılmazdı. Top oynarken düştün dizin yaralandıysa önce Oksijenli su arkasından Yara tozu ekilirdi. Yara tozu sünnet sonrasının ilk sıradaki ilacıydı. Elin mi kesildi, ayağına cam mı battı hemen Tentürdiyotlu pamuk basılırdı. Gece öksürük tuttu uyuyamıyorsan Öksürük şurubunu dayarlardı. Sırtımızı Tentürdiyotla satranç masası gibi çizerlerdi. İltihaplı yaralar ve sivilceler için "Kara merhem" kullanılırdı. Ecza dolabının demirbaş ilaçlarından birisi de buharlaşan merhem Vicks idi o kullanım yeri oldukça fazla, adeta sihirli bir ilaçtı. Soğuk algınlığından, nefes darlığına hatta sinek ısırığına bile kullanılırdı. Yeniler çok şaşıracak ama bu ilaçlar o zamanlar bakkallarda bile satılıyordu.

Bunların yanında bir de analarımızın bilip uyguladığı, boğazımız ağrıdığında tülbentle mavi ispirtolu pamuk bağlamak, kafayı bir yere vurduğumuzda ekmek çiğneyip bağlamak, ayağımızı burktuğumuzda tuzla soğanı dövüp lapa yapıp ayak bileğine sarmak, saçkıran'a sarımsak sürtmek, arı soktuğunda bıçak ya da çamur basmak, güneş yanığına yoğurt sürmek gibi gayri tıbbi ama etkili yöntemler de vardı. 

Koca bir nesil bu ilaçlarla büyüdük. Hastanelik olmadıktan sonra başka ilaç da görmedik. Okulda bütün öğrenciler, askerde bütün tabur ilaçla silinen aynı şırıngayla aşılar olduk, hala yaşıyoruz, nasıl ölmedik?

Aradan yıllar geçti artık evlerde Ecza dolabı kullanılmıyor. Zaten o zaman kullanılan ilaçların aslında faydadan çok zararları olduğu anlaşıldı. Öksürük şurubu meğer uyuşturucuymuş, oksijenli su ve tentürdiyot mikroplarla birlikte sağlıklı hücreleri de öldürüyormuş, Panalgin sigara gibi ikram edilen bir şey olmuş...

Kullanımlarını bırakın, çoğunun üretimi bile yasaklandı. Aspirin ve Penisilin türevleri dışında artık hiç biri eczanelerde bile bulunmuyor. Sevgiyle kalın. İLHAN ÖDEN

Henüz yorum yok

İlk yorum yapan sen ol.

Yorumlar

Henüz yorum yok

İlk yorum yapan sen ol.

HAVADAN, SUDAN... (Geçmiş zaman notları)

Su hayatın kaynağı, olmazsa olmazı. İnsanların, hayvanların, bitkilerin ortak yaşam kaynağıydı. Şimdi ise piyasanın en gözde ticari ürünlerden biri. Bazı restoranlarda 1 litre suyun, neredeyse 1 litre benzin fiyatına satıldığını görüyor gelecek nesiller adına korkuyor, üzülüyorum. Biz susamış birine su vermenin en büyük sevap, su karşılığında para almanın en büyük ayıp sayıldığı, suyun ileride ticari ürün olabileceğini aklın ucundan bile geçmeyen nesillerin çocuklarıyız.
Hatırladığım ilk günlerde sıradan evlerde çeşme yoktu. Kullanma suyunun bahçelerdeki tulumbalardan, içme suyunun, köşe başlarındaki sokak çeşmelerinden testilere doldurularak alındığı, belediyelerin sokak çeşmelerini ücretsiz bir halk hizmeti olarak sunduğu günlerdi. Eski Nazilli sulak bir yer olduğundan bazı evlerin artezyen suları, bahçe duvarlarından yola doğru uzanan musluksuz borulardan bütün gün kesintisiz akardı. Artezyen suları içilir, temizlik, bahçe sulama gibi işlerde sınırsız kullanırdı. Hayvan sahipleri de sürekli akan artezyen suyu önündeki yalaklarda hayvanlarını sulardı. Çarşıda, pazar yerlerinde, Cami avlularında, bazı dükkanların önünde, "hayrat" su sebilleri bulunur, susayanlar ince bir zincirle ana gövdeye bağlı tası soğuk suyla doldurup kana kana içerlerdi. Yol kenarlarında, bahçe ve tarla yollarında minik bir ev şeklinde yapılmış korunaklar içinde yolcuların, tarla ve bahçelerde çalışanların içmeleri için küplere doldurulmuş içme suları bırakılır susayanlar serin küp suyundan içip serinlerlerdi.

Yukarıda yazdığım su içilen tüm yerlerdeki suyun tek karşılığı “Allah sular kadar ömür versin, Allah yapanlardan razı olsun, Allah ne muradınız varsa versin” gibi dualardan başka bir şey değildi.

Zamanla su, sokaklardan evlere girdi. Su eve girince kolay ulaşılır oldu. Yemekte, çayda, bulaşıkta, banyoda, tuvalette suyu zahmetsiz kullanır olduk. "Zahmetsiz olan, değersiz olur" derler. Elimizi, yüzümüzü başka yerlerimizi yıkadığımız suyu artık beğenmez olduk.

Önce At arabasına sonra jiplere yüklenen teneke damacanalarla, çevre köylerden doldurulan kireci az, daha yumuşak suları satın alıp toprak küplere doldurarak içmeye başladık. Yumuşak suya alışınca, sanki sucu gelmezse susuzluktan ölecekmişiz gibi yolunu gözler olduk.

Evde iyi su içen, dışarıda kaba su içer mi? İçmez tabi ki, artık kahvehanelerde, kahvenin yanında cam şişede alüminyum kapaklı şişe suyu gelir oldu. Şişe suyunun kahvehane ürün envanterine girişi adeta su tarihimizin "miladı" oldu. Arkasından lokantalara, pastanelere giren şişe suyu, asıl patlamayı düğün salonu masalarına dizilmeye başlayınca yaptı. Artık çocuklar bile şişe suyu içmeye başlamıştı. Evdeki su iyice gözden düşmüştü. Kimse su doldurmaz, araba ve halı yıkamaktan başka amaçla kullanılmaz olunca, belediyeler ihtiyaç kalmadığı gerekçesiyle sokak çeşmelerini kaldırıp, şehrin merkezi yerlerine “iyi su” çeşmeleri koydu. Artık iyi suya alışmayan, içmeyen kalmamıştı...

Sonra cam şişelerin, teneke damacanaların yerini pet şişe ve pet damacanalar aldı. Vatandaş alışıncaya kadar fiyatları makul tutup, zaman içinde bugün şikayet ettiğimiz seviyelere çıkardılar. Artık dar gelirliler, ticari suları içemez hale geldiler. Şimdilik belediyelerin nispeten ucuz sularıyla idare ediyorlar. Onlarda olmasa, tekrar çeşme suyuna dönecekler ama artık çeşme suları da eskisi kadar sağlıklı değil. Çevre kirliliği yeraltı sularını çok etkiledi.

Geriye arıtma cihazları kalıyor ama onların da ne derece ekonomik ve sağlıklı oldukları tartışılır. Bazıları 1 litre temiz su için 5 litreden fazla atık su çıkarıyormuş. O da başka bir israf konusu.

Yazımın başında belirttim, biz çocukken suyu tüm insanlığa "Allah'ın bahşettiği bir nimet" olarak görüyor, asla alınıp satılan bir ürün olmayacağını zannediyorduk. Bugün yanıldığımızı geç de olsa anladık. Şimdi soluduğumuz ve giderek biraz daha çok kirlenen havanın da alınıp, satılacak bir ürün olmadığını düşünüyoruz. Lakin. yakın zamanda havayı da “Torosların bol oksijenli havası” reklamlarıyla satmaya başlarlarsa şaşırmayalım. Korku ve üzüntümün sebebi budur. Sağlıcakla kalın. İLHAN ÖDEN

AYILAR VE AYICILAR (Geçmiş zaman notları)

 AYILAR VE AYICILAR (Geçmiş zaman notları)

50 yaşından küçükler bilmezler eskiden göçebe ayıcılar vardı. Şehir, şehir gezerler, sokaklarda dolaşarak çevrelerinde meraklı birkaç kişi toplandığında burnundaki halkaya bağlı zincir ile hareketleri kısıtlanmış ayılarını oynatır karşılığında para ve ekmek toplarlardı. Nazilli Sümerbank lojmanları da Ayıcıların sık sık uğradığı yerlerden biriydi. Ayıcı elinde büyükçe bir sopa ve kalbur çemberine gerilmiş kuzu derili, zilsiz ama kocaman bir tef ile yürür, koluna bağlı zincirle tuttuğu ayı da arkasından takip ederdi. Ayıcı ve ayısı sokaklarda ilerledikçe peşlerine takılan çocuk alayı da onları takip ederdi. Yolda ya da kapı önlerinde bekleyen meraklı büyüklere rastladıkça, çevrelerini saran çocuk ve meraklı büyüklerden oluşan insan halkasının ortasında ayısına öğrettiği bir kaç küçük numarayla gösterisini yapar bahşişini ve ekmeğini toplardı. Ekmek parçalarını sanırım ayısını beslemek için toplarlar boyunlarına asılı kirli torbalarında biriktirirlerdi. Aklımda kaldığı kadarıyla gösterileri "Hamamda kadınlar nasıl bayılır" ve tef eşliğinde ayının zıplayarak yaptığı dans ile sınırlıydı. Arada bizim de tefin ritmine kendimizi kaptırıp farkında olmadan ayıyla beraber oynadığımız olurdu. Bazen nispeten daha yüklü bahşiş karşılığında sırtı ya da beli ağrıyanlar, yere serilen eski bir çuval üzerine uzanır ayıya kendilerini çiğnetir masaj yaptırırlardı. Ayıların yaptığı masajın kronik bel ağrısına iyi geldiği söylenirdi. Ne kadar doğru bilmiyorum.

Aslında hep merak ederdim, ayı gerçek mi, yoksa ayı postuna bürünmüş insan mı diye? Genelde ayıcıların yanında 4-5 yaşında küçük ayılar olurdu onlar hem sevimli hem de gerçekliği kesin ayılardı, çekinmeden dokunur, okşardık. Bazılarının boyu ayıcının boyundan bile uzun olur yanına yaklaşmaya korkardık. Sanırım Müjdat Gezen oynadığı Gırgıriye serisinden bir filminde ayı postuna bürünmüştü. Filmi izlediğimde şüphelerimde haklı olabileceğimi anlamıştım.

1980 sonrası ayı oynatmak yasaklandı, ayılar merkezlerde toplanıp rehabilitasyon sonrası Uludağ gibi yaşama koşullarına uygun yerlerde doğaya salındılar. Ayıcılık da çocukluk anılarımızda ve tarih sayfalarında küçük bir anekdot olarak kalmış oldu. İlhan Öden

HOKKABAZ

 

HOKKABAZ

Geçen yıl 1948 Yılının 15 Şubat günü Nazilli Sümerbank Sinema salonunda oynanan Gave operasının fotoğrafını paylaşmıştım. Fotoğrafı fabrikamızın baş veznedarı rahmetli Ahmet Karataş'ın arşivinden kızı fabrikamız memurlarından mühendis Gülay Er vasıtasıyla almıştım. Fabrikada çekimleri yapılan fakat yayınlanmayan bir belgesel için müdüriyet binasında görüştüğüm Ahmet amcaya fotoğrafı sorduğumda o operada kendisinin de oynadığını, fotoğrafa tarihi kendisinin yazdığını teyit etmişti.

Ahmet Karataş, şiirleri Nazilli yerel gazetelerinde yayınlanan sanatsal yönü olan ve yıllarca Nazilli Sümerbanklılara maaşlarını dağıtmış, aklı başında güvenilir ve saygın bir Sümerbanklıydı. Kendisini yakından tanıdığım için fotoğrafı sayfamda paylaştım.

Nazilli Sümerbank çalışanlarının kendi çaba ve imkanlarıyla Nazilli'de bir opera sergilemiş olmaları küçümsenecek ,geçiştirilecek basit bir olay değildi. Nitekim öyle de oldu paylaşımım oldukça fazla ilgi gördü.

Böyle güzel bir paylaşıma yazılan güzel mesajları zevkle okurken, "Kendisinin Nazilli Sümerbank Halkevi konusunda araştırma yaptığını bu konuyu doğrulayan bir şey bulmadığını ve Böyle bir operanın hiç oynanmadığı" gibi şeyler yazan bir mesaj aldım.

Bende Ahmet amcanın el yazısıyla bana verdiği fotoğrafın güvenilir bir belge olduğunu yazdım.

Aksini iddia eden mesajlara devam edince de...

Ahmet Karataş amcanın verdiği fotoğrafın ve söylediklerinin "Onun araştırmasından, benim için daha muteber olduğunu " yazdım. Hala aynı düşüncedeyim.

Bunu yazınca bana ağır hakaretlerde bulundu,

Sümerbank sayfasında iki Sümerbanklılar derneği üyesinin böyle seviyesiz tartışmasının hoş karşılanmayacağını düşünerek. Karşılıklı mesajlarımızı sildim. Onu da sayfamdan engelledim, bir yıldır da kendisiyle konuşmuyorum. Bu yüzden dernekten de soğudum. Bundan sonra da üyelik dışında görev almayı düşünmüyorum. Böyle tartışmaların herkese açık sayfalarda da yapılmasının doğru olmadığı kanısındayım.

Bu sayfalarda bu güne kadar bir kaç "1 Nisan şakası" dışında gerçek olmayan hiç bir şey paylaşmadım. Bundan sonra da paylaşmayacağım.

Araştırmacılığı "İnternetten buldukları ve kişilerden duyduklarıyla sınırlı" kişilerin, Sümerbank konusunda bana öğretebilecekleri bir şey yok. Onlar bulamadılar diye Nazilli Sümerbank ve ülke tarihinde önemli yeri olan böyle etkinlikleri de olmamış sayamam.

Şimdi yeni bulduğum başka bir belgeyi paylaşacağım. 15 Şubat 1948 tarihinde sergilenen GAVE operasından bir yıl daha önce, fabrikamızın kuruluşunun 10. yılı olan 9 Ekim 1947 tarihinde fabrika salonunda başka bir opera daha sergilenmiş. Üstelik bu operayı İzmir Şehir Tiyatrosu sanatkarları da izlemişler. Oyunun adı HOKKABAZ. İstanbul Eminönü Halkevinden sonra Türkiye'de Opera sergilemeyi, üstelik iki opera ile başaran Nazilli Sümer Halkevi ve Kompozitörü Necmittin Rifat'a bilhassa takdirlerini sunuyorlar.

Ben de HOKKABAZ operasının bu belgesini Nazilli Sümer Halkevi konusunu araştırdığını iddia edip, Sümer Haklevi'nin en önemli iki etkinliğini ıskalayan HOKKABAZIN "gözüne" sokuyorum. İLHAN ÖDEN

ESKİ NAZİLLİ PAZARLARI (Eski Zaman Notları)

 1963 yıllarıydı. O zamanlar Aşağı Nazilli'de  Çarşamba pazarı,  Yukarı Nazilli'de Perşembe pazarı kurulur, şehirde başka yerde pazar kurulmazdı. Çarşamba pazarı Sümerbank lojmanlarına yürüme mesafesi olarak yakındı ama pazar alışverişlerini elde taşımak için çok uzaktı.

Gıdı gıdı treniyle Perşembe pazarına gider, dönüşte komşularımızla anlaşır, pazardan sonra hepimiz aynı faytona biner,  biraz fazla ödeme yaparak neredeyse kapımıza kadar faytonla gelirdik.

 Paranın değerli olduğu günlerdi, rahmetli annemle 5 lirayla pazara gider haftalık ihtiyaçlarımızın hepsini alırdık. O zamanlar sera falan yoktu. Her şey zamanında alınır tüketilirdi. Mevsiminde ilk çıkan meyve ve sebzelere "Turfanda" denirdi.

 Minik bir sepetim vardı. Pazara girince annem en önce kiraz, çilek gibi meyvelerden alır sepetime koyar, "Sen bunları taşı bana yardım et" derdi. O zaman henüz kimyasal ilaçlar, gübreler bu kadar yaygın değildi.  Hem pazarı gezer, hem de sepetimdeki meyvelerden birer ikişer yerdim.

 Özlediğimizden mi bilmem, turfanda domatesin, biberin, salatalığın tadı, kokusu bile şimdikilerden çok farklıydı. Çilekler şeker gibi, kayısılar, şeftaliler mis gibi kokar, lokum gibi tatlı olurdu. O yıllarda ithal muz yoktu. Yerli Anamur muzları, parmak kadar küçük, hıyarlar ise 30 santim kadar uzundu. Muz ancak zenginlerin sofralarını süsleyen pahalı bir meyveydi. 

Sokaklarda, köşe başlarında el arabasıyla dolaşarak, soyup, tuzlayıp salatalık  satan  seyyar satıcılar olurdu.

Annem seyyar arabalarda satılan el yapımı sifonlu Nazilli gazozundan birer bardak alır beraber içerdik. Bir musluktan tatlı şurup, bir musluktan soda akardı. Gazozun tat ayarını biraz ondan, biraz diğerinden koyarak gazozcu yapardı. 

Buzdolabının henüz evlere girmediği günlerdi...
Karcılar, kışın kar yağdığında, dağların kuytu yerlerinde açtıkları büyük çukurlara doldurup sıkıca bastıkları karları, üzerini dallarla örtüp, yaza kadar saklayıp, yazın eşek sırtında çuvallarla pazara getirip, satarlardı. Sıcaktan susayanlara verdikleri para karşılığı kadar karı, odun testeresiyle keserek verirlerdi... Alanlar karları ısırarak, emerek sularını akıta akıta yerlerdi. 

Ellerinde kullanılmış rakı şişelerine doldurulmuş kara sülükleri, şişeleri birbirine vurarak satan sülükçüler...

Avazı çıktığı kadar bağırarak "Bodrum hakiminin canına nasıl kıydığı"  gibi şeyler yazan , matbaa baskısı destanları satmaya çalışan karanlık tipli destancılar...

Köşe başında yeni çıkacak "ne yağı olduğu belirsiz" margarinleri ekmeğe sürüp tattıran seyyar reklamcılar...

O günlerin Nazilli Perşembe pazarından aklımda kalanlar anekdotlar...

Alışverişimiz bittiğinde...
Şimdiki Nazilli belediye binasının olduğu yerdeki, çay bahçesinin önündeki duraktan, faytona binerdik. Belediye otobüsü pazar sepetlerini almazdı. Hava iyi olduğunda faytona binmek güzel olurdu ama tren köprüsü yokuşundan inerken fayton, dolu ve ağır olduğundan, hele yerler de ıslaksa, atlar kayar tehlikeli durumlar yaşanırdı.

 Yokuşu kazasız belasız inince faytoncu "Deah... cuk cuk cuk..." diye öpücük atar gibi sesler çıkararak atları kırbaçlar aşağı Nazilli'ye doğru hızlanırdık...  İLHAN ÖDEN

GÜNDÖNDÜ

 GÜNDÖNDÜ

Bizim çocukluğumuzda, Nazilli Sümerbank lojman bahçelerinin olmazsa olmazıydı Ayçiçekleri.

Herkes dikerdi; bazıları tepsi gibi kocaman olurdu.

Yazlık fabrika sinemasına gitmeden önce bir tanesini koparıp bıçakla üçgen dilimlere ayırır, arkadaşlarla bölüşürdük.

Çekirdeklerini, kelledeki yuvalarından tek tek çıkarır, çiğ çiğ yerdik. Kenardakiler dolgun olurdu, ortalara geldikçe tazecik, yumuşak.

Siyah olanlar dudaklarımızı, parmaklarımızı boyardı.

Ama en güzeli neydi bilir misiniz?

Sabahları doğuya dönerdi o dev çiçek kafaları, akşama kadar usul usul güneşi takip edip batıya dönerdi.

Belki de bu yüzden biz, onlara “Ayçiçeği” değil, Gündöndü derdik.

Çekirdekten öte, çocukluğumuzun aydınlığa bakan yüzüydü o… İlhan ÖDEN